Gümüşhane Kilise Zengini

Gümüşhane’de uzun yıllar varlıklarını sürdüren medeniyetler ibadetlerini yerine getirebilmek için çok sayıda kilise yaptı.

Gümüşhane’nin çeşitli bölgelerine yayılmış kiliseler ve özellikleri şu şekildedir;

HEGİOS GEORGİOS METROPOLİTİK KİLİSE
Yapı Süleymaniye Mahallesindedir. İlk ismi Hağia Tiriada’dır. Oldukça eski bir kilisedir.1613-1726 yıllarında iki onarım geçirmiştir. Oldukça büyük ölçülere sahip olan yapının çevre duvarları ve apsisleri sağlam kalmış, üst örtüsü tamamen çökmüştür. Yakın zamanları işaretleyen, kaba üsluplu bazı freskolar (yaş harç tabakası üzerine renkli boyalarla yapılan duvar resimleri) bilhassa batı duvarlarında görülmektedir. 

BAŞ MAHALLE KİLİSESİ        
Yapı, İlçenin 30 km. Güneybatısında Gümüştuğ köyündedir.11.16x7.96 ebatlarındaki kilisenin apsis cephesi yıkılmış, üç nefli bazilikal planlıdır. Üst örtü sistemi beşik tonuzlu olup, içerisinde fresko tekniğinde resimler bulunmaktadır. Dört sütunlu, dört payelidir. Kilisenin hemen önünde eğimli bir arazi üzerine kurulmuş iki katlı bir ev yer almaktadır. Üst kat tek odalı ve çift yönlü çatı ile örtülü olup,7.75x5.11 metre boyutlarındadır.  

MANDIRI KİLİSESİ       
Kilise, Merkez Mescitli Köyünde, köye 3 km mesafede tarlaların arasında derin bir yarın kenarında yer almaktadır. Dikdörtgen planlı tek apsisli ve tek nefli bazilikadır. Dıştan üçgen rıma bir çatı, içten oldukça büyük bir beşik tonazla örtülüdür. Tamamen kırma taş malzemeyle inşa edilmiştir. Güney cephede masif olup, Kuzey cephesinde 3 adet apsis ve girişin yer aldığı batı cephesinde üst seviyede 1 adet pencere yer almaktadır. Giriş kapısı basit silmelerle çevrelenmiştir. Girişin iki yanında ikişer adet kemer bir gibi görünmekte buda yapının ilk şeklinde burada bir ön mekan olduğunu düşündürmektedir. Yapı 19.yy Rum Hıristiyanları dönemine aittir.  

ÇAKALLI KİLİSESİ         
Yapı Dumanlı Köyünün Merkezinde yer almaktadır.09.85x13.30 m boyutlarında dikdörtgen bir alan üzerine  üç nefli ve bazilikal planlı olarak inşa edilmiştir. Biri batıdan diğeri güneyden olmak üzere yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır. Güney girişi üzerine yonca biçiminde hac motifi işlenmiştir.  Işıklandırma dengeli bir biçimde yan duvarlara ve apsislere yerleştirilmiş pencerelerle sağlanmıştır. Kilisenin yapım tarihi 1878’dir. Frekso izlerine sık sık rastlanan kilisede kapı, pencere, taşıyıcılar, kemerler ve köşe taşları düzgün kaliteli kesme taş malzemeden, diğer beden duvarları ise 0.85 m kalınlığında kaliteli moloz taştan yapılmıştır.    

ÇAKIRKAYA KİLİSESİ         
Şiran İlçesi Çakırkaya Köyü Kozağaç Mevkiinde bulunan Çakırkaya Kilisesi Kaya Kütlesinin gayet itinalı bir işçilikle oyulması suretiyle meydana getirilmiştir. Doğu-Batı istikametinde sıra destek sütunuyla üç nefe ayrılmıştır. Payeler arasında kalan dört sütunun meydana getirdiği kare bölümü örten kubbeli tonoz pandantifli olarak kullanılmıştır. Ana ve yan apsislerde nişleri bulunan kilisenin batı duvarındaki iki sıra niş dizisi ise ahşap bir galerinin daha önceleri var olduğunun izlenimini vermektedir. Normal mimari unsurlarla yapılan Çakırkaya kilisesinin batısında dikdörtgen planlı apsisinde üç büyük niş bulunan bir şapel mevcuttur. Kayalıklar üzerinde ana kayaya oyulmuş üç nefli ve yanında küçük bir şapeli bulunan kaya kilisesidir. 

OLUCAK (İMERA) VADİSİ KİLİSESİ        
Yapı, Olucak (İmera) Köyünün yaklaşık 2 km. güneyinde yüksek bir dağın yamacına kurulmuştur. Kapının üzerinde sivri kemerli alınlık, içerisindeki kitabede kök boyalarla yazılmış,1885 tarihi okunmaktadır.9.80x4.50 m. Boyutlarında tek nefli bir kilisedir. Tek apsisi dışa taşkın olarak yapılmış, içten ve dıştan yarım yuvarlak olarak düzenlenmiştir. Apsisde bir mazgal pencere açılmış, kuzey doğusunda iki, güney doğusunda da bir niş bulunmaktadır. Yapının tek girişi batıdan olup, yuvarlak kemerlidir. Üzerinde bir pencere açıklığına yer verilmiştir. 

HEGİOS İOANNES MANASTIR KİLİSESİ        
Yapı, Çatal Kayanın hemen altında yer almaktadır.1819-1832 yıllarında onarılarak freskolarla süslenmiştir. Yapı tek nefli bir plana sahiptir. Üstünü örten beşik tonosların izi mevcuttur. Güney duvarında, pencere aralarında ve yarım payeler üzerinde tespit edilen sahneler, konuları bakımından ilgi çekicidir. Filizler (Şerit) halindeki sahnelerden, en alt sıra oldukça bozulmuştur. Sadece başlardaki haleler kalmıştır. İkinci filizde kilisenin ileri gelenleri tasfir edilmiştir. Figürlerden birisi Aziz Hermogenes’tir. Elinde yuvarlak ve kubbeli bir yapının maketini tutmaktadır.3. firizde Genesis(İsanın doğumu) kompozisyonu,2. yarım paye üzerinde Aziz Simeon Stylites’in tasfiri,2.sathi kemerde Hz. İsa’nın din adamlarıyla münakaşası ve Sameryalı kadınla kuyu başındaki sohbeti görülür.

PANAGHİA (MERYEMANA) KİLİSESİ
 

Büyükçit Köyü Vadisinde Çit deresinin sol tarafındaki yamaç üzerindedir. Manastıra ana yoldan ayrılan bir köprüden geçilerek patika bir yolla ulaşılmaktadır. Manastır Yüksek duvarlarla çevrili avlunun içindedir. Manastırı ilk kez 890-900 tarihleri arasında üç keşişin kurduğu bilinmektedir. Daha sonra Trabzon Komnenosları döneminde ve 19.yy da onarılmıştır.12.50x8.60 metre boyutlarındaki yapı ortada merkezi Kubbe, şapeli köşelerde birer küçük kubbeli tonozla örtülüdür. Plan üç nefli bir bazilikanın karışımı gibidir. Daire biçimi üç apsisi vardır. Duvarlar yalancı kemerlerle üç bölüme ayrılmıştır. Kemer ortalarına büyük birer pencere açılmıştır. Manastırın Kuzeydoğu köşesindeki şapel dikdörtgen planlıdır. Apsisin nişinde Bizans döneminden freskler vardır.

MERYEM ANA KİLİSESİ         
Yapı, Kürtün İlçesi Yaylalı Köyü Meryemana Mahallesindedir. Tek apsisli, tek nefli ,düzgün yontma taşlarla örülmüş yapı, üçgensi dik çatıyla örtülmüştür. Kilisenin hemen doğusunda yapı bitişiğinde orijinal kemerle geçişi yapılan bir mahsen bulunmaktadır. Güney tarafında 5 metre mesafede ise tabiat şartlarına bağlı olarak tahrip olmuş kilise çeşmesi bulunmaktadır. Benzer kiliselerden farklı olarak girişi güneydendir.

İŞHANLI KİLİSESİ         
Yapı, Dumanı Köyü İşhanlı Mahallesindedir. 10.15X12.54 m boyutlarında, dikdörtgen bir alan üzerine üç nefli bazilikal plan şemasında inşa edilmiştir. Biri batıda diğeri güneyde olmak üzere yuvarlak kemerli iki girişi bulunmaktadır. Güneyde bulunan kapı 1.23 m açıklığa sahip olup, aynı zamanda ana girişi olarak kullanılmış ve dıştan kemer alınlığa bir hac motifi işlenmiştir. Doğu cephesinde yer alan apsis 4.72 m genişliğinde ve 3.74 m derinliğinde olup, üç mazgal penceresiyle birde nişi bulunmaktadır. Apsisin her iki yanında bulunan 2.10 m genişliğinde ve 2.00 m derinliğinde pastaphorion hücrelerinde ise birer pencere açılmıştır. Üst örtüsü ve taşıyıcıları tamamen yıkılmıştır. Önemli yerlerde düzgün yontma taş diğer kısımlarda ise 0.85 m kalınlığında moloz taş kullanılmış.  

Fener Rum Patriği Bartholomeos, 2012 yılında 88 yıl aradan sonra dün üçüncüsü düzenlenen Sümela Manastırı'ndaki ayini yönetip, Gümüşhane'de tarihi kilise ve manastırları ziyaret ederek dua etmişti.

Mert Zımba