Osmanlı Döneminde 9 Türbe Yapıldı

Erzurum Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Haldun Özkan’ın Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi’nde yaptığı “Gümüşhane’de Osmanlı Dönemi Türbeleri” çalışmasında Gümüşhane’de Osmanlı Döneminde 9 adet türbe yapıldığı belirlendi.

Özkan, yapmış olduğu çalışmada, Gümüşhane ve ilçelerinde Osmanlı döneminde inşa edilmiş dokuz türbe gövde şeklilerine göre kare, sekizgen ve dikdörtgen planlı olarak başlıca üç grup altında değerlendirildiği belirtilerek, “Bazı türbeler 16. yüzyılda bölgesel özelliklerle inşa edilmiş olması bakımından önem taşırlar. Türbeler üzerlerindeki kitabeler, hat bakımından gösterdiği zarif ve ince işçilik de dönemin özelliğini yansıtması bakımından ilgi çekicidir. Bunlar inşa ve bani kitabeleri olup, bazıları da sadece tarih kitabesi olarak yazılmıştır. Gümüşhane türbe kitabelerinde sanatçı veya usta ismi ile karşılaşılmamıştır. Türbelerin içerisindeki sandukaların sanatsal değeri bulunmamaktadır. Taçkapı şeklinde anıtsal girişi olan bir türbe yapısı yoktur. Türbelerin genelinde de bezeme yoktur. Türbelerin tamamı sarımtırak düzgün kaliteli kesme taş malzemeden inşa edilmiştir” ifadelerine yer verdi.

Kare Gövdeli Türbeler

Pir Ahmed Türbesi

Gümüşhane-Erzurum kara yolu üzerinde Pir Ahmed Köyü içerisinde yer alan bu türbe Karamanoğlu Pir Ahmed Bey’e ait olup, H.957 M.1550 yılında inşa edilmiştir. Adına türbe yapılan Pir Ahmed Karamanoğlu II. İbrahim’in oğullarından biridir. Uzunçarşılı ve Y. Öztuna Pir Ahmed hakkında bilgi verirken, yaşantısından özetle şöyle bahseder; Pir Ahmed’in babası İbrahim Bey 39 yıllık hükümdarlıktan sonra 1464 yılında, ölümünden kısa bir süre önce veliahtı ve büyük oğlu İshak Bey’e hükümdarlığı bırakmışsa da Pir Ahmed ve diğer kardeşleri buna razı olmayarak İbrahim Bey’i Konya’dan çıkarmışlar ve babalarının üzüntüden ölümüne sebep olmuşlardır 4. İshak Bey kardeşlerine karşı koymayarak Silifke taraflarına çekilmiş, Pir Ahmed Bey’de Konya ve çevresinde idareyi ele almıştır. İshak Bey’in Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan Bey’den aldığı yardımcı kuvvetlerle Karaman Beyliğini tekrar ele geçirmesi üzerine Pir Ahmed, Osmanlılara başvurmuştur. Daha sonra Pir Ahmed, Antalya Sancak Bey’i Köse Hamza Bey kuvvetleriyle Karaman’a girmiş, Silifke Kalesinden başka diğer Karaman topraklarına sahip olarak bir süre Osmanlı egemenliğinde bulunmuştur. Pir Ahmed Bey bu defa kardeşi Kasım Bey’le uğraşmış, 1466’da Osmanlı’ya muhalefet etmesi üzerine Fatih Sultan Mehmed komutasındaki Osmanlı ordusunun Karaman memleketlerine girmesi sonucu Lârende (Karaman) ye kaçmıştır. Veziriazam Mahmud Paşa’nın Lârende’ye Pir Ahmed üzerine gönderilmesi sonucu çıkan savaşta, Pir Ahmed’in kuvvetleri bozularak kaçmıştır. Daha sonra Gedik Ahmed Paşa bir kısım Karaman ailesinin bulunduğu Mokan ve Minan Kalesini elde etmiş burada bulunan Pir Ahmed Bey’in eşiyle oğlunu İstanbul’a göndermiştir. Minan Kalesinin alındığını duyunca üzüntüsünden kendisini kaya başından aşağı atıp intihar etmek isteyen Pir Ahmed, bir ağaca takılmak suretiyle kurtulmuş, artık ümitsiz bir halde Tarsus’a ve oradan da Uzun Hasan Bey’in yanına gitmiş ve kendisine ikta olarak verilen Bayburt tarafındaki dirliğinde ölmüştür. Osmanlının Klasik döneminde Kanuni Sultan Süleyman döneminde inşa edilen Pir Ahmed Türbesi, kare planlı, iki katlı olarak düzenlenmiş bir türbedir Kuzeyden açılmış basık kemerli bir giriş ile türbeye ulaşılmaktadır. Girişin önündeki küçük kare bir açıklıktan, dört basamakla cenazelik bölümüne inilmektedir. Üzeri tonoz örtülü cenazelik bölümünde tek bir sanduka bulunmaktadır. Cenazelik bölümünde pencereye yer verilmemiştir. Türbenin üst katı mescit olarak kullanılmaktadır. Bu mekânın üzeri kubbe ile örtülmüş, kubbeye pandantiflerle geçilmiştir. Batı yüzünde grift bir sülüsle yazılmış 0.75x0.43m ölçülerinde dört satırlık bir kitabe bulunmaktadır. Kitabenin üzeri onarım sırasında çimentolu sıva ile yer yer kapatılarak zarar görmüştür. Bu nedenle kelimelerin bir bölümü okunamamıştır.

Türbenin üst katı iki küçük mazgal pencere ile aydınlatılmıştır. İçten kubbe, dıştan külahla kapatılmış ve üzeri sonradan saçla kaplanmıştır. Türbe üzerinde süsleme bulunmamaktadır. Kesme taş malzemeden inşa edilmiştir. Türbenin içinde, batı duvarında kitabe yer almaktadır. Bu kitabeden türbenin 1550 yılında inşa edildiği anlaşılmaktadır.

Çağırgan Baba Türbesi:

2-Çağırgan Baba Türbesi: Gümüşhane’nin 13 km. doğusunda, Tekke Köyünde, anayolun hemen kenarında yer alan Çağırgan Baba Türbesi, bir Osmanlı dönemi türbesidir. Türbenin iç kapısı üzerindeki Arapça iki satırlık kitabede H.990 / M. 1582 yılı kayıtlıdır.

Çağırgan Baba Türbesi asıl mekanı kare bir plan üzerine taştan yapılmış, sonradan batısına dikdörtgen planlı bir bölüm daha eklenmiştir. Türbenin her iki bölümün de içinde birer sanduka yer almaktadır. Türbeye kuzey cephesindeki dikdörtgen düz lentolu bir giriş ile ulaşılmaktadır. Asıl türbe bölümüne batıdan sivri kemerli bir giriş açılmıştır. Alınlık içerisinde 0.41x0.26 m. ölçülerinde mermer üzerine iki satır sülüsle yazılmış bir kitabeye yer verilmiş ve kitabe üzerinde bir rozet işlenmiştir. Bu bölümün üzeri içten kubbe dıştan sekizgen bir piramit külahla örtülmüştür. Kubbeye köşelere yerleştirilen tromplarla geçilmiş, kubbenin oturduğu sekizgen kasnak dışarı yansıtılmıştır. İçerisinde 0.82x2.66 m. boyutlarında bir sanduka bulunmaktadır. Türbe son yıllarda onarım görmüştür.

Hacı Tahir Efendi Türbesi

Eski Gümüşhane’de Süleymaniye Mahallesinde, Süleymaniye Camiinin kuzey doğusunda, cami zemininden aşağıdaki terastadır. Türbe günümüze onarımlarla ulaşabilmiş olup üzerindeki kitabede de, 1755– 1834 tarihi yer almaktadır. Mısır El-Ezher Üniversitesi’nde din âlimi olduğunu, giriş üzerinde yer alan kitabeden öğrendiğimiz türbenin, yatanı hakkında fazla bir bilgimiz yoktur13. 1755–1834 yılları arasında yaşamış olan Tahir Efendi, zamanla cami haziresinin oluşmasına da sebep teşkil etmiştir. Mezar yapısının da XIX. Yüzyılın ilk yarısında inşa edildiğini söylemek mümkündür. 5.82x 5.50 m. ölçülerindeki kare planlı türbenin girişi doğudadır. Diğer üç yönde birer pencere açılmıştır. İçten köşe bingilerine oturan kubbe, dıştan çatı ile örtülüdür. Türbe içerisinde iki sanduka bulunmaktadır Bunlardan büyük olanı Hacı Tahir Efendi’ye aittir ve kuzey penceresinin önünde yer alır. Güneydeki pencere önünde de küçük ölçülerde bir sanduka daha yer almaktadır. Bunun da Tahir Efendi’nin yakınlarından birine ait olduğu anlaşılmaktadır. 0.62 m. kalınlığındaki duvarlar moloz taş örgülüdür ve sıva ile kaplıdır.

Gümüşhane’de Osmanlı Döneminde yapılmış Sekizgen Gövdeli Türbeler, Firdevs Hanım Türbesi ile Çamur Köyü Kümbetidir. Dikdörtgen Türbeler ise, Seydibaba Türbesi ve Namazgahı, Ebehatun Türbesi, Gümüşkaya/Musa Dede Türbesi ve Şiran Ortaköy Anonim Türbesidir.

Mert Zımba