Heyelan Bölgesindeyiz

Dokuz, gazetemize yaptığı açıklamada, Gümüşhane İnönü Mahallesi Mordut mevkisinde sekiz yıl önce yaşanan heyelanın patlatmalar ve kazıcılarla vurulması sonucu meydana geldiğini belirterek, “Burada yaşanan heyelan, insanların heyelana nasıl sebep olduğuna en iyi bir örnektir” dedi.

Doğu Karadeniz Heyelan Şerididir

Heyelanın, kayalardan, döküntü örtüsünden veya topraktan oluşmuş kütlelerin, çekimin etkisi altında yerlerinden koparak yer değiştirmesi şeklinde tanımlanacağını ifade eden Dokuz,”Bazı heyelanlar büyük bir hızla gerçekleştikleri halde bazı heyelanlar daha yavaş gerçekleşirler. Heyelanlar yeryüzünde çok sık meydana gelen ve çok yaygın bir kütle hareketi çeşididir ve aşınmada önemli rol oynarlar. Büyük heyelanlar aynı zamanda topografyada derin izler bırakırlar. Türkiye'de en fazla görülen yerler Karadeniz Bölgesi'nde özellikle Doğu Karadeniz şerididir” açıklamasında bulundu.

Heyelan ve Yer Göçmeleri Oluşturan Etkenler

Heyelanın oluşturan etkenlerin eğim, yerçekimi, arazinin yapısal özellikleri, bitki örtüsünün tahrip edilmesi, yağış ve insan etkisi olarak değerlendirilebileceğini anlatan Doç. Dr. Dokuz, şöyle devam etti:

“Eğimin artması yerçekimi etkisinin artmasına neden olur. Bu nedenle eğimin artması heyelan oluşumunu hızlandırır. Toprağı eğim doğrultusunda harekete geçiren kuvvet ise yerçekimidir. Araziyi oluşturan tortul tabakaların uzanış doğrultusu ve kimyasal özelliği yer kaymasını etkiler. Tabakaların eğim doğrultusunda uzandığı sahalarda yer kayması kolaylaşır. Killi tabakalar su aldığında şişerek kayganlaşır. Eğimli yamaçlarda bitkiler, kökleriyle gevşek yamaç topraklarını tutar. Doğal bitki örtüsünün tahrip edildiği yamaçlarda, yeraltına sızan sular, topraktaki boşluk ve gözeneklerde birikerek toprağın ağırlığının artmasına neden olur. Bununla birlikte toprağı aşındırarak oyuntu ve yarıkların oluşmasına neden olur. Oyuntu ve yarıklarla dengesi bozulan yamaçlar boyunca kaymalar meydana gelir. Yağışlı bölgelerde yer kaymaları daha fazladır. Yağışlarla gelen sular toprak içine sızarak, toprağın kayganlaşmasına veya ağırlaşmasına neden olur. Heyelanlar çoğunlukla şiddetli yağışlardan sonra meydana gelir.”

İnsan Etkisi

İnsanların, çeşitli nedenlere bağlı olarak yol, tünel, baraj yapımının yamaçların eğimini bozduğunu vurgulayan Dokuz, şu ifadeleri kullandı:

“Buna en güzel örnek olarak 2008 yılında ilimizde meydana gelen Mordut Heyelanını gösterebiliriz. Yol ya da bina yapımı nedeniyle başlatılan çalışmada ateşlemelerin de yapılmasıyla birlikte var olan gizli fayı ortaya çıkardı.  Orada yola doğru eğimli kavisli dairesel bir fay var. Yapılan kazı sonucu yamaca doğru ilerleyince fay zonunun yüzeyi ortaya çıkarıldı. Fay zonu üzerinde kalan kütlenin orada sabit kalmasını sağlayan alt taraftaki topuk kısmı ortadan kalktı. Patlatmalar ve kazıcıyla vurmalar sesler ile birlikte hareket etmesine ve toplu bir şekilde kaymasına neden oldu. “

Gümüşhane Heyelana Müsait

Gümüşhane'nin yerleşim alanı açısından oldukça sarp ve yüksek eğime sahip yamaçlardan oluştuğunu, bu nedenle yerleşime uygun alanların belirlenmesinde jeolojik ve jeoteknik raporlar hazırlanarak, bunların uzman kişilerce incelenmesi gerektiğine dikkati çeken Dokuz, şöyle devam etti:

“Heyelanın ne zaman ortaya çıkacağını önceden söylemek mümkün değil. Özellikle yol ve ev yapımında dikkatli olunması gerekiyor. Yol ve ev yapımı heyelanı doğrudan tetiklemiyor ama bir bakıma heyelana davetiye çıkarmış oluyor. Mevcut eğimi artırmış oluyoruz. Yol açmakta hızlı ve dengesiz bir şekilde eğimin artmasına neden oluyor. Tüm bunları heyelanın sebeplerinden birisi olarak da değerlendirebiliriz.”

Gümüşhane’deki Heyelanlar

Gümüşhane’de son 48 yıl içerisinde 150 yerleşim yeri heyelana maruz kaldı. Evleri yıkılan ya da oturulamaz duruma gelen aile sayısı yaklaşık 2 bin oldu. 1959 yılında kabul edilen Afet Kanunu’ndan sonra bugüne kadar 854 afet evi yapılarak afetzede ailelere teslim edildi. 2 bin civarında hak sahibi vardı ama bunlardan 854’ü konutunu aldı. Afet Kanuna göre zorla konut kimseye konut yapıp verilmiyor. Afetzedeler isterlerse konutlarını alıyor.

Öğretmen can kaybını önledi

1989 yılında Kürtün ilçesine bağlı Karaçukur köyünde görevli bir öğretmenin köyde heyelan olacağını tespit etmesi üzerine Valilik tarafından köy boşaltılmıştı. Köyün boşaltılmasının ardından meydana gelen heyelanda 156 konut oturulamaz duruma gelmişti. Öğretmenin bu tespiti ile can kaybı önlendi. Bu köydeki afetzede vatandaşlar için Özkürtün beldesinde yapılan 84 konut, 2009 yılında afetzedelere teslim edildi. Kalan 72 konutu ise Gümüşhane Özcan Mahallesi’ne yapılarak hak sahiplerine verildi.

Türkiye’de Meydana Gelen Büyük Heyelanlar

1985 Batı Karadeniz Heyelanları: Aşırı kar yağışlı kış mevsiminden sonra bahar başlangıcında karların ani erimesi sonucu Zonguldak, Kastamonu ve Sinop illerinde yaklaşık 1684 konutu etkileyen heyelan olayları meydana gelmiştir.

23.06.1988 Çatak Heyelanı:  Trabzon-Maçka-Çatak mevkiinde meydana gelen heyelanda 46 kişi hayatını kaybetti

21.07.1988 Rize Heyelanları: Rize iline bağlı 3 ilçeyi etkileyen taşkın ve heyelan olayları meydana geldi, heyelandan 3 kişi hayatını kaybetti.

19-20.06.1990Trabzon-Giresun-Gümüşhane Heyelanları: Her üç ilde 65 kişinin ölümüne ve büyük maddi kayıplara yol açan heyelan ve taşkın olayları meydana geldi.

13.07.1995 Senirken Çamur Akması: Isparta-Senirkent ilçesinde meydana gelen çamur akması olayında 74 kişi hayatını kaybetti.

20-21.05.1998 Batı Karadeniz Heyelanları: Karabük, Bartın, Zonguldak ve Bolu illerinde 1330 konutu etkileyen heyelan, 5500 konutu ve işyerini değişik derecelerde etkileyen taşkın olayları meydana geldi.

07-08.08.1998 Trabzon-Beşköy Heyelanı: 50 kişi hayatını kaybetti, 100 konut yıkıldı.

23-24.07.2002 Rize Heyelanları: Selamet köyünde 20 olmak üzere toplam 27 kişinin öldüğü heyelan olayları meydana geldi.

17.03. 2005 Sivas-Koyulhisar ilçesi Sugözü köyü Kuzulu Heyelanı: Sivas-Koyulhisar-Sugözü Köyü-Kuzulu Mahallesinde yaşandı Heyelanda 15 kişi hayatını kaybetti.

İbrahim Özdemir-Figen Tok