GÜMÜŞHANE’DE HALK KÜLTÜRÜ ETKİNLİKLERİ VE TURİZM

GÜMÜŞHANE’DE HALK KÜLTÜRÜ ETKİNLİKLERİ VE TURİZM

Gümüşhane Üniversitesi Turizm Fakültesi Öğretim Üyelerinden Dr. İsmail Çalık ve Dr. Murat Ödemiş’in “Gümüşhane’de Kültür ve Turizm Araştırmaları” çalışmasını, gazetemiz Torul ve Kürtün temsilcisi İbrahim Özdemir derledi.

Gümüşhane ilinde diğer halk kültürü etkinlikleri, “halk oyunları”, “kullanılan enstrümanlar”, “düğün gelenekleri”, “festival vb. etkinlikler” kategorilerinde ele alınacaktır. Katılımcıların bu kapsamda belirttikleri ilk konu ilde halk kültürü etkinliklerinin bölgeden bölgeye farklılık göstermesidir. Bu konuyu katılımcılar şu şekilde ifade etmektedir:

“Gümüşhane’nin Erzincan ve Bayburt’a yakın yörelerindeki düğün adetleri, şiveleri, müzik enstrümanları, Giresun ve Trabzon’a yakın olan ilçelerden farklıdır. Bu temel farklılık, Doğu Anadolu ve Karadeniz Bölgesi kültür farklılıklarından kaynaklanmaktadır. Gümüşhane’nin Erzincan ve Bayburt illerine yakın köy ve ilçelerinde genel olarak davul-zurna müzik enstrümanı olarak kullanılırken, Trabzon-Giresun illerine yakın köy ve ilçelerde ise kemençe kullanılmaktadır. Merkeze bağlı bazı köy düğünlerinde, horon ve halay birlikte oynanmaktadır”

Gümüşhane ilinin Bayburt-Erzincan illerine yakın bölgelerinde düğün gelenekleri farklı ritüeller içermektedir. Örneğin Kelkit ilçesinde, komşu köyler arasında “düğüne sesleme geleneği” halen devam etmektedir. Bu gelenek bir katılımcı tarafından şu şekilde anlatılmaktadır:

“Kelkit ilçesinde akrabalık ilişkisi olmaksızın komşu köyü sakinleri düğünlere davet edilir. Davet edilen misafirler, köy konaklarında misafir edilir. Konak başı denilen kişiler, bu misafirlerin ihtiyaçlarını gidermekten sorumludurlar. Konakların işlerini hizmetliler görür; hizmetlerine karşılık olarak konak misafirlerinden toplanan ücret, konak başları vasıtasıyla bu kişilere dağıtılır. Düğün yemeği organizasyonunu “keyveni” ya da “hanımağa” denilen kadın ustalar idare eder, burada yapılan yemekler her bir konağa dağıtılır. Konak misafirlerinin yemek dışındaki ihtiyaçları konak sahibi tarafından karşılanır, bunun yanında misafirler, gerektiğinde konağın ihtiyaçları için kullanılmak üzere malzemeler getirirler. Ayrıca, düğünlerde “çeyiz yazma” geleneği sürmektedir. Bu geleneğe göre düğün başlamadan önce çeyizler, takılardan başlamak üzere yazılarak (hesaplanarak) kayıt altına alınmaktadır. Bu işlemin yapılmasının nedeni, taraflar arasındaki ayrılık ihtimaline karşı, çeyiz tutarını belgelendirmektir. Düğün misafirlerine yakınlık derecesine göre yün çorap ve havlu gibi hediyeler verilirdi”

Gümüşhane yöresinin kendine has kız isteme ritüeli bulunmaktadır. Bu geleneğin günümüzde unutulmaya yüz tuttuğu belirtilmelidir. Bu durum bir katılımcı tarafından şu şekilde özetlenmiştir:

“Öncelikle erkeğin ailesinden kadınlar öncülüğünde, istenilecek kızı görmek için hamama gidilir, burada kız tarafının ağzı aranır. “İşittirme” de denilen bu gelenek Gümüşhane köylerinde halen sürdürülmektedir. Yani kızın ailesinin ilk tavrı ölçülür. Daha sonraki aşamada, olumlu bir geri-dönüş oldu ise kız evine istemeye gidilir. Kız tarafı ilk seferde kızı vermeye yanaşmaz, ama kızın görüşü de alınarak karşı tarafa açık kapı bırakılır. Bu süreçte erkek ile ilgili araştırma yapılır. Sonraki aşamada, iki tarafın da ortak tanıdığı kişiler kız istemeye götürülerek erkek tarafına kefil olurlardı. Günümüzde ise çiftler tanıştıktan sonra ailelere haber veriliyor, bu aşamada ailelere çiftleri onaylamak kalıyor”

Gümüşhane ilinin merkeze bağlı aşağı dere olarak da adlandırılan köylerinde düğün geleneklerinde genel itibariyle Karadeniz kültürünün etkisine rastlanır. Katılımcılardan bazıları bu durumu şu şekilde ifade etmişlerdir:

“Gümüşhane’nin, merkeze bağlı (aşağı dere) köylerinde yürüyüş kolonileri kurularak düğün alayı yola koyulurdu. Buradaki köylerde Rum nüfus yoğun olduğundan, düğünlerdeki müzikler kemençe ağırlıklıydı. Düğün yolunda, kemençe eşliğinde yol havası söylenirdi. Düğünlerde ve gelin alma esnasında “bıçak oyunu” vb. oyunlar oynanırdı. Fakat günümüzde köylerde yapılan geleneksel düğünler, yerini salon düğünlerine bırakmıştır. Gümüşhane ilinde ve bazı ilçelerinde düğünlerde imece usulü dayanışma söz konusuydu. Örneğin, en fakir ailelerin düğünlerinde bile yardımlaşmayla çok çeşitli yemekler servis edilirdi. Gümüşhane Kürtün ilçesindeki düğün adetlerinde damat gelin almaya gitmezdi. Gelin ve damadın iki sağdıcı olurdu. Yüksek bir yerden, çiftlerin başına ceviz ve fındık dökülmesi bölgeye özgü bir düğün geleneğiydi. Kürtün ilçesinde farklı nedenlerden dolayı “kaçarak evlenme” durumu çok sık yaşanırdı. Bu durumun temel nedeni ekonomik etkenlerdir. Düğünlerde sağdıç veya damadın sırtına çıkılarak para istenirdi”

Festivaller ve yayla şenlikleri geçmişte ve günümüzde ilin somut olmayan kültürel miras unsurları arasında önemli bir yer tutmaktadır. Festival ve şenliklerin özellikleri, sorunlar ve önemi hakkında katılımcılar şu konulara değinmişlerdir:

“Gümüşhane’nin merkeze bağlı köy ve ilçelerinde; Herfene Geceleri, Mayıs 7’si, Ayazma Şenliği, Kafalak Şenliği, Aprul’un 5’i, Burgababa Şenliği gibi etkinlikler düzenlenirdi. Günümüzde bu kapsamda çok sayıda yayla şenliği ve festival düzenlenmektedir. Bu şenliklerde farklı köylerden gelen kişiler oyunlar oynar ve dostluklar pekiştirilirdi. Gümüşhane il genelinde yaz aylarında düzenlenen yayla şenlikleri ve festivaller, bölgeden göç eden gurbetçi vatandaşların memleket özlemlerini gideren, geleneksel kültürel paylaşımlarını artıran etkinliklerdir. Bu kültürün yaşatılması adına, yayla şenliklerinin amacına uygun şekilde sürdürülmesi, yöreye ait somut olmayan kültürel miras unsurlarının yaşatılması ve gelecek nesillere aktarılması açısından önemlidir. Gümüşhane yaylarının birçoğunu Trabzon, Giresun halkı kullanmaktadır. Yaylalara yönelik alt yapı ve üst yapı çalışmalarının çevresel ve sosyo-kültürel etkiler göz önünde bulundurularak tamamlanması gerekmektedir”

Gümüşhane merkezdeki köylerin bazılarında günümüzde artık yok olmuş olan “musalla” adı verilen pazarların yeniden canlandırılmasına ilişkin bir katılımcının önerisi şu şekildedir:

“Gümüşhane’nin bazı köylerinde “musalla” adı verilen yerlerde pazarlar kurulurdu. Bu pazarlarda yöredeki köylerden getirilen ürünler satılırdı. Günümüzde yine bu bölgede organik ürünlerin satılacağı “organik ürünler pazarı” kurularak ziyaretçilerin kullanımına sunulabilir. Bu şekilde Gümüşhane Musalla vadisindeki belirlenecek bir alana organik ürünler pazarı kurulabilir”

Gümüşhane’ye özgü geleneksel düğün adetleri bazı köylerde sürdürülse de, kent merkezinde yapılan düğünlerde bu adetlerin birçoğuna artık rastlanmadığı söylenebilir. Yoğun göç ve ekonomik gerekçelerle köy düğünlerinin unutulmaya yüz tuttuğu belirtilmelidir. Düğüne sesleme, işittirme, çeyiz yazma, karşılama adı verilen bölgeye özgü farklı düğün gelenekleri bulunmaktadır. Yayla festivalleri ve yayla kültürü, Gümüşhane açısından önemli bir kültürel öğedir. İlin Doğu Karadeniz Bölgesi’ne yakın olan Kürtün, Torul ilçelerinde ve merkeze bağlı bazı köylerde yaylacılık geleneği devam etmektedir. Yayla turizmi açısından bu geleneklerin sürdürülmesi ve çeşitlendirilmesi gerekmektedir.

Derleyen: İbrahim ÖZDEMİR

Kaynak: ÇALIK, İ., & ÖDEMİŞ, M. (2018). Gümüşhane İlinin Somut Olmayan Kültürel Miras Değerlerinin Sürdürülebilir Turizm Çerçevesinde İncelenmesine Yönelik Nitel Bir Araştırma. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 16, 833-843.