ÇAĞIMIZIN EN BÜYÜK SALGINI ‘STRES’

Doktorunuz Diyor ki:

Kübra Akın

Psikolog

ÇAĞIMIZIN EN BÜYÜK SALGINI

‘STRES’

    Dünya nüfusu her geçen gün artmaktadır. Peki artan dünya nüfusu karşısında insanoğlunun yaşantısı aynı mı kalmıştır? Gelişen teknoloji, değişen çevresel koşullar (küresel ısınma, çevre kirliliği, yeşil alanların azalması vb.) karşısında bireylerin yaşantıları olumlu ya da olumsuz bir şekilde etkilenmektedir. Özellikle, kişi içinde bulunduğu genel çevre koşulları sonucunda gelişen ve değişen her türlü yeniliği hayatında uygulamaya, değişen çevresel koşullara alışmaya zorlanmaktadır. Eğer kişi yenilikleri hayatına aktaramazsa  kişiler arası ilişkileri de bozulmaktadır. Yani çoğu kişi zorunlu olarak ‘çağa ayak uydurma’ şeklinde tabir edilen  davranışına yönlendirilmektedir.

   Kişinin maruz kaldığı bu zorunluluk neticesinde, gelişen ve değişen çevresel koşullara yüklemiş olduğu anlamlar sonucu çağımızın en büyük sorunu olan stres meydana gelmektedir. Stres, çağımızda birçok insanda görülmekte ve çoğu insanın yaşamının bir parçası olmuş durumdadır.

   Peki çağımızın en önemli sorunu olan stres nedir?  

   Stres; kişinin baş edebilme gücünü aşan ya da zorlayan durumlarla karşılaştığında kendini koruyabilmek ve hayata devam edebilmek adına verdiği otomatik tepkidir. Stres herkesin hayatı boyunca karşılaşabileceği veya karşılaştığı bir durumdur.

Stresi iki farklı şekilde sınıflandırabiliriz.

1. Süreleri Açısından Stres ( kısa süreli stres, uzun süreli stres)
2. Etkileri Açısından Stres ( olumlu stres, olumsuz stres)

a- Olumlu Stres

   Bireyin günlük hayatında karşılaştığı ve yıpratıcı olmayan stres faktörleridir. Yaşanılan bu stres faktörleri kişinin; konsantrasyonun, heyecanın ve başarısının artmasına katkı sağlayabilir. Örneğin, kişinin iş hayatına atılması, nişanlanmak, evlenmek, piyangodan para çıkması insanda olumlu stres yaratabilir.

b- Olumsuz Stres

   Kısa ya da uzun süreli olan, kişide psikolojik, bedensel yıpranmalara yol açan stres faktörleridir. Olumsuz stres kişide; anksiyeteye, fiziksel ve davranışsal sorunlara neden olabilir. Örneğin, kişinin işten kovulması, kaza geçirmesi, ölüm vb. olaylar kişide olumsuz stres yaratabilir.

STRESİN KAYNAĞI NEDİR?

  -Kişisel Stres Kaynakları, kişilerin yaşadığı veya karşılaştığı stres olaylarına huyları, mizaçları ve karakterleri doğrultusunda yüklemiş oldukları anlamdır.

Örneğin, arkadaşın selam vermemesi durumu karşısında kişinin ‘selam vermedi kesin yanlış bir şey yaptım.’ şeklinde düşünerek olayı kişiselleştirmesi ya da ‘ zaten hiç kimse beni sevmiyor arkadaşım da beni sevmiyor ve bu nedenle bana selam vermedi.’ şeklinde düşünerek aşırı genelleme yapması. Yani esas olan kişinin olaylara vermiş olduğu anlamdır.

  -Kişinin Yaşamış Olduğu Genel Çevrenin Oluşturduğu Stres Kaynakları, kişinin sosyal, kültürel, ekonomik olarak ayrımcılığa maruz kalması, ailesel sorunları vb.

  -Kişinin İş Çevresinin Yarattığı Stres Kaynakları, iş yerinde yaşanılan rol karmaşası, yetersiz ücret, fiziksel koşulların yetersizliği, yoğun iş yükü, kişiye işinin dışında sorumluluk verilmesi, kişinin müdürü, yöneticisi ya da iş arkadaşları ile yaşamış olduğu sorunlar vb.

STRESİN NEDENLERİ

   Stresin nedenleri arasında bireye bağlı gelişen içsel etmenler ve bireyden bağımsız olarak gelişen dışşal etmenler olarak sınıflandırabiliriz.

  +İçsel etmenler, olumsuz bakış açısı, mükemmeliyetçilik, esnek olmayan düşünceler, yaşanılan olaylardan dolayı sürekli kendini suçlama vb. örnek olarak verilebilir.

  +Dışsal etmenler, kişinin evinde, okulunda, iş yerinde yaşamış olduğu değişimler, ekonomik ve kültürel ayrımcılığa maruz kalma, sakatlıklar, kaza, ölüm vb. örnek olarak verilebilir.

     Ayrıca kişi stres durumunda fizyolojik veya psikolojik olarak bazı belirtiler göstermektedir. Kalp atışlarında artış, nefes darlığı, baş ağrıları, dikkat dağınıklığı, dalgınlık, karamsarlık, öfke patlamaları bu belirtilere örnek olarak verilebilir. Önemli olan vücudun göstermiş olduğu bu belirtileri anlamlandırabilmektir.

STRESİN ORTAYA ÇIKARDIĞI PSİKOLOJİK VE FİZYOLOJİK PROBLEMLER

      Genel olarak insan, zihni ve bedeni birbirinden ayrı çalışmayan bir sisteme sahiptir. Bu nedenle kişinin yaşadığı olumlu/olumsuz herhangi bir stres olayı kişide psikolojik, mental, fizyolojik rahatsızlıklara neden olabilir. Örneğin, kişide depresyon, anksiyete, kalp krizi, uyku ve yeme bozuklukları, yüksek tansiyon, bağışıklık sistemi hastalıkları, psikosomatik yakınmalar, obezite, diyabet, kanser, cinsel işlev bozukluları, kısmi/tam felç, hafıza kaybı, huzursuz bağırsak sendromu vb. hastalıklara neden olabilir.

STRESLE BAŞ ETME STRATEJİLERİ

  +Kişi öncelikli olarak kendine kısa, orta ve uzun dönemli hedefler üretmelidir. Kısa dönem hedeflerinde amaç, kişinin stres nedenine yönelebilmesidir. Orta dönemli hedefte amaç,  kişinin stresin belirtileri fark edebilmesi ve bu belirtileri anlamlandırabilmesidir. Uzun dönemli hedefte amaç, kişinin beden dengesini sağlamak, hayattan zevk almasına yardımcı olmaktır.

  +Kişi olaylar karşısında oluşan olumsuz düşünce tarzını değiştirmeli (Bilişsel ve Davranışsal Teknikler )

   Stres durumunda önemli olan kişilerin olaylar karşısında oluşan düşünceleri ve bu düşünce çevresinde gelişen davranışlarıdır. Kişi yaşamış olduğu olayları doğru sorular sorarak değerlendirirse yaşayacağı stresin şiddetini azaltabilir. Örneğin; işvereni, işçinin işine son verdiğinde işçi; ‘ Bu konuda yapabileceğim bir şey var mı? ’ , ‘ Bu olayın sonrasında yaşacağım en kötü şey ne olabilir?’ , ‘ Ben bu duruma katlanabilir miyim?’ ‘ Bu olayı bir arkadaşım yaşamış olsaydı ona ne yapması/yapmamasını söylerdim?’ tarzında sorular sormak kişinin yaşadığı stres verici olayı kişiselleştirmesini ve aşırı genellemesini engeller. Böyle bir durumda kişi stresi en hafif psikolojik veya fizyolojik zararla atlatabilir.    

  +Kişi problem çözme becerisi kazanmalıdır.

Kişi öncelikle strese neden olan problemi saptamalıdır. Kişi saptamış olduğu bu probleme uygun çözüm seçeneklerini belirlemelidir. Seçenekleri belirledikten sonra kişi problem için en uygun çözüm yolunu seçmeli ve bu çözüm yolunu eyleme geçirmelidir. Kişi çözüm yolunu  eyleme geçirdikten sonra sonuçları değerlendirmeli ve oluşturduğu problem çözme yönteminin doğruluğunu belirlemelidir.

  +Kişinin yeme alışkanlığını değiştirmesi,

  +Kişinin düzenli spor yapması.

HALK SAĞLIĞI SORUNU OLARAK STRES

    Stres 21. Yüzyılda insan hayatını ve kalitesini etkileyen en önemli problemlerden biridir. Stresi, etkileri ve sonuçları nedeni ile bir Halk Sağlığı Sorunu olarak ele alabiliriz.

    Stres ve stresin etkileri hakkında İlimiz Halk Sağlığı Müdürlüğü, Ruh Sağlığı Programları Psikologları tarafından ‘Stres ve Stresle Baş Etme Stratejileri’ , ‘Etkili İletişim’ , ‘Aile İçi İletişim’ başlıkları altında hizmet içi ve halk eğitimleri verilmiştir. Bu konuda danışmanlık hizmeti almak isteyenler Halk Sağlığı Müdürlüğüne müracaat edebilirler.